Etyczność jako warunek innowacji
[konferencja ESG i etyka AI: sojusz dla zrównoważonej przyszłości]
Maciej Chojnowski
Status etyki AI w dyskursie publicznym na temat rozwoju technologicznego stale rośnie. W ciągu kilku lat z ciekawostki interesującej wąskie grono wtajemniczonych przeobraziła się ona w jedną z podstawowych kategorii myślenia o przyszłości. W najbliższym czasie oferowane przez nią rozwiązania będą się upowszechniać także dzięki powiązaniu z takimi obszarami, jak cele zrównoważonego rozwoju czy raportowanie ESG.
Rola etyki sztucznej inteligencji w ekosystemie wspierającym odpowiedzialne tworzenie innowacji była tematem konferencji „ESG i etyka AI: sojusz dla zrównoważonej przyszłości. Podejścia, szanse, przeszkody”, która 29 listopada odbyła się online. Wydarzenie zgromadziło polskich i zagranicznych ekspertów specjalizujących się w relacjach AI i sustainable development. Zarazem stanowiło czwartą odsłonę cyklu konferencji CET poświęconych etyce sztucznej inteligencji.
Jeszcze 10 lat temu kwestie inne niż wyniki finansowe notowanych na giełdzie firm niewiele interesowały inwestorów – mówiła Zofia Dzik, prezes Instytutu Humanites i przewodnicząca Rady Programowej CET. Dziś to się zmienia. Unijna dyrektywa o sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju poszerza spojrzenie na odpowiedzialność biznesu. Wychodzi poza ład korporacyjny i kwestie środowiskowe, pokazując także ogromny wpływ biznesu na kwestie społeczne i kapitał ludzki. To ważna zmiana, bo to od liderów firm w dużym stopniu zależy ukierunkowanie innowacji.
Podobnego zdania był wicedyrektor GovTech Polska Antoni Rytel, który zwracał uwagę na pionierskość konferencji CET i podkreślał, że nowe technologie stanowią coraz większy procent PKB. Dlatego etyka nie może być dłużej spychana na drugi plan przez kwestie gospodarcze. Sposób oswajania technologii będzie bowiem determinował, w jakim świecie przyjdzie nam żyć. Musimy więc pilnie uczyć się, jak łączyć rosnący udział innowacyjnych technologii w gospodarce z umiejętnym zarządzaniem ich wpływem społecznym i środowiskowym.
ONZ-owskie cele zrównoważonego rozwoju (Sustainable Development Goals, SDG) nie są idealne, ale to wygodne narzędzie, aby ukazać szerokie implikacje użycia sztucznej inteligencji – przekonywał dr Henrik Skaug Sætra, filozof z Østfold University College w Norwegii i keynote speaker konferencji. Co więcej, sporo kwestii stanowiących przedmiot zainteresowania etyki AI jest poruszanych także w ramach analiz SDG. Z kolei podejście ESG (Environmental, Social, and corporate Governance) ma charakter bardziej rynkowy, ponieważ dotyczy oceny przedsiębiorstw na potrzeby inwestycyjne. Ale i w tym wypadku dobrze jest korzystać z celów zrównoważonego rozwoju, tak aby móc określić, jakie obszary oddziaływań trzeba uwzględnić w raportach ESG.
Zdaniem dr. Sergia Genovesiego z Uniwersytetu w Bonn, w Europie wciąż nie ma jednego uznawanego międzynarodowo certyfikatu potwierdzającego pozytywne przejście audytu ryzyka przez systemy sztucznej inteligencji. Mimo to prace nad standardami dokumentowania zgodności z unijną koncepcją godnej zaufania AI przypominają gorączkę złota. Oczywiście w niektórych dziedzinach (np. w medycynie) zastosowanie sztucznej inteligencji jest już dziś poddawane ścisłym procedurom kontrolnym. Jednak po wejściu w życie unijnego rozporządzenia AI Act niezbędne będą ustandaryzowane procedury akredytacji systemów AI we wszystkich obszarach wysokiego ryzyka. Stąd tak intensywne działania różnych ośrodków na rzecz wypracowania odpowiednich norm.
W przypadku cyfrowych innowacji w sektorze publicznym konieczne jest bardziej krytyczne i skoncentrowane na człowieku podejście – mówiła Gabriela Wiktorzak z Bain & Company, odwołując się do przykładu Danii, która w ostatnich latach kilkakrotnie zajmowała najwyższe miejsca w rankingach państw z najbardziej rozwiniętą e-administracją. Chodzi o to, by cyfrowe państwo opiekuńcze nie przekształciło się w cyfrową technokrację, która uprzedmiatawia obywateli, traktując ich jak bazy danych. Dlatego warunkiem etycznej cyfryzacji jest z jednej strony pozyskanie zaufania obywateli, zaś z drugiej wypracowanie silnych mechanizmów odpowiedzialności społecznej i politycznej.
Dr Robert Sroka z Abris Capital Partners zwracał uwagę na fakt, że gdy sztuczna inteligencja jest ważnym elementem budowy wartości danej spółki, to zgodnie z obowiązującą ustawą o rachunkowości ryzyka związane z AI powinny być już dziś przedstawione inwestorom. Podkreślał również, że włączenie kwestii dotyczących etyki AI do raportowania ESG przyczyni się do lepszego zrozumienia tych kwestii przez przedsiębiorców.
Jednak żeby móc zaraportować spełnienie wymogów etyki AI, trzeba wpierw wdrożyć odpowiednie standardy postępowania. Tu samo ESG już nie wystarczy. Należy sięgnąć do podejść wypracowanych na gruncie etyki AI (jak np. Ethics by Design), umożliwiających przełożenie abstrakcyjnych wartości na konkretną praktykę.
Dr Sroka dodawał także, że w ratingach etycznych zaczyna się zwracać uwagę na to, czy zarządzanie AI sprowadza się do mechanicznie realizowanej zgodności z wymogami, czy też chodzi w nim o proaktywne dążenie do wywieranie pozytywnego wpływu na otoczenie. To drugie podejście jest zdecydowanie wyżej oceniane.
W konferencji wzięli też udział uczniowie i absolwenci III liceum ogólnokształcącego w Gdyni, którzy przedstawili promowane w ramach Pracowni Innowacji 3LAB interdyscyplinarne i etyczne podejścia do realizowanych projektów. Igor Rusiecki – student Politechniki Gdańskiej i członek zespołu rozwijającego projekt drona portowego „Czajka”, który zakwalifikował się do amerykańskiego konkursu zorganizowanego przez Office of Naval Research – zwracał uwagę, że projekt zapoczątkowany z myślą o ochronie środowiska stopniowo ewoluuje w kierunku rozwiązań, które interesują sektor zbrojeniowy. Dostrzegał związane z tym wyzwania etyczne, zauważając zarazem, że projekty rozwijane przez wojsko często powracają do świata cywilnego.
Podczas konferencji odbyła się także premiera publikacji „Etyka sztucznej inteligencji. Wprowadzenie” autorstwa dyrektora programowego CET, Macieja Chojnowskiego. Opracowanie jest pierwszą w języku polskim popularnonaukową syntezą przedstawiającą najważniejsze zagadnienia dotyczące odpowiedzialnego rozwoju AI.
W podsumowaniu konferencji Chojnowski zaznaczył, że etyka technologii to konstytutywny element dojrzałej gospodarki cyfrowej. Podkreślił zarazem, że technologia posiada wymiar polityczny, który musi być dostrzegany przez decydentów. Tylko wtedy możliwe jest bowiem, że postęp będzie się odbywał z poszanowaniem naszych wspólnych wartości.
Konferencja została objęta honorowym patronatem przez GovTech Polska. Jej partnerami byli Związek Pracodawców Polska Miedź, Grupa Robocza ds. Sztucznej Inteligencji przy Kancelarii Prezesa Rady Ministrów oraz Polska Izba Gospodarcza Zaawansowanych Technologii. „Forum Akademickie” było patronem medialnym wydarzenia.